Hoe gedrag verandert ligt voor het oprapen uit de diverse sociale wetenschappen. Daaruit blijkt dat gedrag spelenderwijs ontstaat in het samenspel tussen Lichaam, Emotie, Gedachten en Omgeving. Samen vormen ze de LEGO-bouwstenen van gedrag. Hoe dit samenspel verloopt is te zien in het gedragsraamwerk. Een aanpassing in één van de onderdelen kan al leiden tot een verandering in gedrag, maar niet noodzakelijkerwijs.
Het gedragsraamwerk maakt meteen duidelijk waarom praten over ander gedrag hooguit een verandering in intentie, maar niet in gedrag veroorzaakt. Dat komt doordat het onbewuste aan het stuur zit van wat we doen en laten. Daarnaast laat het zien dat gedrag leren niet zomaar iemand aangedaan kan worden, noch dat het denken erover voor iemand kan worden gedaan. Gedrag veranderen vergt aan-dacht, ofwel met het denken aan door de persoon zelf.
Helaas weten veel mensen niet hoe ze hun gedrag kunnen aanpassen. Denk daarbij aan hoe gewoonten te doorbreken, de rol van zelfspraak, het omvormen van disfunctionele opvattingen en wat het onbewuste effect is van de verschillende omgevingen. Er valt dus nog genoeg te leren.
De binnenwereld
Lichaam
Gedrag is dat wat we kunnen waarnemen aan het lichaam. Kortom, alles dat iemand doet of laat, zowel tijdens waken en slapen. Neurologisch gezien is gedrag het blokkeren (inhibitie) of doorgeven (excitatie) van signalen tussen de zenuwcellen. Het komt neer op remmen of gas geven. Bij gedragsverandering is het zodoende altijd de vraag of er meer moet worden geremd of dat het om meer gasgeven gaat. Verder geldt geen woorden maar daden. Ga doen, oefen, ervaar, leer en internaliseer.
Emotie
Emotie is de onbewuste verzameling aangeleerde en aangeboren scripts. Deze scripts stellen ons in staat om automatisch te reageren op dat wat zich voordoet. Niet het bewuste denken maar het onbewuste zit aan het stuur van het waarneembare gedrag. Dat het onbewuste ondergeschikt is en niet meer dan een hulpje van het bewustzijn klopt dus niet. Het is precies omgekeerd. Vandaar dat een verandering die de zenuw niet raakt slechts gelatenheid of desinteresse oproept. Diverse wereldleiders, waaronder Churchill, staan bekend om het bespelen van de gevoelige snaar. Hij oefende zijn uitstraling en uitspraak urenlang voor de spiegel. En met onverdeeld succes.
Denken
Samen met emotie vormt het bewuste denken de private binnenwereld tussen de oren. Voortdurend zijn we met onszelf in gesprek en beelden situaties in. En dat is maar goed ook. Zelfspraak vormt namelijk de basis voor de ontwikkeling van nieuwe kennis en kunde. Gedrag veranderen vergt aandacht, ofwel met het denken aan! Hoe iemand tegen zichzelf praat en ergens over denkt verstrekkende gevolgen voor het getoonde gedrag. De vraag is dus wat de aard van dit gesprek is. Is het constructief of destructief, ofwel helpend of disfunctioneel.
Het gaat dan om helpende gedachten en positief kijken naar het oefenen. Dus niet denken het duurt lang, maar ik begin vandaag nog met uitproberen. Vermijd disfunctionele opvatting, zoals ik hoef niets te doen, ik verander niet, de ander moet er maar voor zorgen, het gaat niet om mij of ik kan het niet.
De Buitenwereld
Fysieke omgeving
We vormen onze eigen leefomgeving en worden er door gevormd. Een verandering in omgeving heeft zodoende invloed op hoe we acteren. De fysieke wereld die we met onze zintuigen waarnemen roept namelijk onbewust gedrag op. Niet alleen gebouwen en inrichting, maar vooral licht, kleuren, geuren, geluid en temperatuur. Zo wordt creativiteit sterk bevordert door in een blauwe ruimte of huiskamer te gaan werken, terwijl productiviteit en concentratie verhoogd worden in een rode ruimte of werkkamer. Pepermuntgeur zorgt onbewust voor alertheid, citroengeur zet aan tot handelen en lavendel maakt rustig. De vervoerder Connexion heeft zelfs een geur ontwikkeld om het gevoel van veiligheid en comfort van de buspassagiers te verhogen. Verder zorgen voetstappen die leiden naar de trap voor meer gebruik van de trap en veroorzaakt een buurt met veel groen en goede wandelpaden dat bewoners meer gaan wandelen.
Sociale omgeving
De sociale omgeving wordt gevormd door de groepen mensen waar we mee optrekken en tijd mee doorbrengen. Groepslidmaatschap ontstaat door selectie en socialisatie. Eenmaal gekozen om ergens bij te willen horen, raken we besmet door degenen met wie we omgaan en kopiëren (onbewust) hun gedrag. We nemen van de mensen met wie we omgaan praktijken, maniertjes, taal en opvattingen over. Er heeft dus letterlijk een proces van vrijwillige inlijving plaats, waarbij het lichaam gaat staan naar de praktijken van de groep. Daarnaast nemen we de opvattingen van de groep over. Onterecht denken we origineel te zijn en te handelen op basis van eigen inzicht, want in feite volgen we het gedrag van anderen in de groep.
Gereguleerde omgeving
Onder de gereguleerde omgeving vallen alle geschreven en ongeschreven gedragsregels. Denk daarbij aan de vele wetten, afspraken en sociale normen. Al deze regels schrijven gedrag voor en organiseren het sociale verkeer. Ze zijn bedoeld om gedrag in toom te houden en de onderlinge omgang voorspelbaar te maken. Vandaar dat perverse prikkels, geen consequenties verbinden aan het overtreden van regels en het gebrek aan handhaving elke poging tot verandering in de kiem smoren. Regels worden dan gebakken lucht.
Integrale benadering
Een aanpassing in één van de onderdelen kan al leiden tot een verandering in gedrag. Echter, talloze psychologische onderzoeken wijzen uit dat gedrag sneller en meer verandert met een integrale aanpak. Dat is een aanpak met concrete handelingen, verandering van lichaamshouding, reframen van disfunctionele gedachten, sturen van remmende of ontbrekende emoties en de inzet van stimulerende omgevingen.
Gedrag kan binnen enkele dagen veranderen met een intensieve, inspirerende, instructieve en integrale aanpak. Laat dus niet disfunctionele of niet helpende gedachten, remmende of ontbrekende emoties en ontmoedigende omgevingen een gedragsverandering dwarsbomen. Pak gedragsverandering in samenhang aan en begin met concrete kleine stappen. Vervang moeilijk door mooi, lastig door leuk, langdurig door leerzaam en gedoe door gedaan. Dan wordt elke gedragsverandering een onvergetelijke beleving. Meer tekst en uitleg is te vinden in Hoe gedrag eenvoudig verandert en in Hoe gedrag integraal verandert.